Opinia doradcza MTS. Postępowanie przed MTS toczyło się na wniosek rządu serbskiego, w październiku 2008 r. zaakceptowany przez Zgromadzenie Ogólne ONZ. Do Trybunału należała ocena, czy jednostronna deklaracja niepodległości Kosowa ogłoszona przez parlament w Prisztinie 17 lutego 2008 r. była zgodna z prawem międzynarodowym. W opinii dziesięciu – przy sprzeciwie czterech – sędziów MTS deklaracja samorządnych władz kosowskich nie była niezgodna z prawem międzynarodowym. Kolizja dwóch jego podstawowych zasad, tj. prawa do samostanowienia narodów oraz poszanowania integralności terytorialnej podzieliła społeczność międzynarodową oceniającą legalność deklaracji Kosowa.
Główną częścią sentencji opinii doradczej MTS jest konkluzja, że w prawie międzynarodowym nie ma przepisów zakazujących deklarowania niepodległości, stąd Trybunał nie mógł orzec nielegalności takiego jednostronnego aktu. Deklaracja tego typu jest bowiem zdarzeniem faktycznym, które dla wywarcia skutku potrzebuje kumulatywnego wystąpienia wszystkich czynników decydujących o podmiotowości państwowej. Z tego powodu MTS nie ocenił legalności samej niepodległości Kosowa, gdyż – jeśli nawet przyjmie się założenia koncepcji konstytutywnej, która uzależnia legalność państwa od jego uznania przez inne podmioty prawa międzynarodowego – samo uznanie jest aktem politycznym. Trybunał nie znalazł również powodu do uznania stanowiska rządu w Belgradzie, który podnosił zarzut naruszenia integralności terytorialnej Serbii.
Po operacji wojsk NATO „Sojusznicza siła”, tymczasowy status międzynarodowy prowincji określiła rezolucja Rady Bezpieczeństwa nr 1244 z 10 czerwca 1999 r. Serbia została wówczas pozbawiona kontroli nad Kosowem na rzecz międzynarodowej administracji pod egidą ONZ. Wobec bezowocnych negocjacji serbsko-kosowskich deklaracja niepodległości stanowiła już tylko potwierdzenie utraty przez rząd w Belgradzie zwierzchnictwa terytorialnego nad swoją prowincją, która od 1999 r. de facto nie była integralną częścią Serbii. Deklaracja niepodległości zatem nie naruszała rezolucji nr 1244, która ustanowiła specyficzny przejściowy reżim prawny, ale nie wykluczała rozstrzygnięcia ostatecznego statusu prowincji w formie przyznania niepodległości, a zatem – zdaniem MTS – taką możliwość dopuszczała. Badając zdolność prawną parlamentu kosowskiego do jednostronnego deklarowania niepodległości, Trybunał uznał, iż nie zabraniała tego rezolucja RB nr 1244, ani rozporządzenie międzynarodowej administracji nad Kosowem (UNMIK) z 15 maja 2001 r., które określało kompetencje samorządu prowincji. Sędziom Trybunału w Hadze udało się zatem odpowiedzieć na złożony problem prawny, pozostawiając MTS poza dyskursem o charakterze politycznym.
Wnioski. W opinii doradczej MTS samo zadeklarowanie niepodległości nie może być niezgodne z prawem międzynarodowym, które nie przewiduje takiego ogólnego zakazu. Trybunał przypomniał, że znaczna część społeczności międzynarodowej – także państw, które poparły stanowisko serbskie w postępowaniu – w taki właśnie sposób uzyskała niepodległość. O podmiotowości państwa i zdolności do uczestnictwa w stosunkach międzynarodowych decyduje uznanie przez inne państwa, które jest aktem o charakterze politycznym. Dotychczas 69 państw członkowskich ONZ uznało niepodległość Kosowa. Należy się spodziewać, że wskutek opinii doradczej MTS kolejne państwa w najbliższym czasie nawiążą stosunki dyplomatyczne z rządem w Prisztinie.
Choć opinia doradcza MTS nie ma mocy powszechnie wiążącej, to jej znaczenie wykracza daleko poza konkretny przypadek kosowski. W aspekcie politycznym posłuży do oceny podobnych sytuacji w innych regionach świata. Wzmocni zatem zarówno tendencje separatystyczne, jak i argumenty prawa do samostanowienia podmiotów dotychczas nieuznawanych, m.in. Osetii Południowej i Abchazji.
P.C.
